Төрт қан тобының бар екендігін ғалымдар ХХ ғасырдың басында дәлелдеді. Зерттеулер көрсеткендей, баланың қан тобы ата-анасының қан тобына байланысты болады, яғни генетикалық тұқым қуалайды.
Қанның қандай топтары бар?
Австриялық ғалымдар Карл Ландштейнер мен оның шәкірттері А. Штурли мен А. Вон Декастеллоның зерттеулерінің нәтижесінде «АВ0» деп аталатын қанның классификациялық жүйесі құрылды, ол бүгінгі күнге дейін қолданылады. Бұл жүйеге сәйкес төрт қан тобы бар:
I (0) - бұл қанда арнайы заттардың - А және В антигендерінің болмауымен сипатталады;
II (A) - онда антигендер А бар;
III (AB) - В типті антигендердің болуымен сипатталады;
IV (AB) - қанда А және В антигендері бар.
Бұл жаңалық қан құюдан болатын шығынды болдырмауға көмектесті, өйткені әртүрлі сипаттамаларға байланысты донор қаны науқастың денесіне зиян тигізуі мүмкін.
Балада қандай қан тобы болады?
Әрі қарайғы зерттеулерде ғалымдар баланың қан тобын алу принциптері және басқа генетикалық сипаттамалары бірдей болатындығын дәлелдеді. ХІХ ғасырдың екінші жартысында тұжырымдалған Мендель заңдары бойынша бірінші қан тобы бар ата-аналар А және В антигендері жоқ (яғни бірінші қан тобы бар) балаларды шығарады. Екінші қан тобы бар ата-аналардың бірінші немесе екінші қан тобы бар балалары бар. Үшінші қан тобы бар ерлі-зайыптыларда бірінші немесе үшінші қан тобы бар балалары бар.
Бірінші немесе екінші, немесе бірінші және үшінші қан тобы бар ата-аналарда осы топтардың біреуімен балалары бар. Егер ерлі-зайыптылардың бірі төртінші қан тобында болса, онда бала бірінші қан тобына ие бола алмайды. Егер ерлі-зайыптылардың біреуі бірінші топқа ие болса, олар төртінші қан тобы бар бала туа алмайды. Екінші және үшінші топтағы жұбайлардың кез-келген қан тобы бар балалары бар.
Қандағы Rh факторының тұқым қуалау принциптері
Rh факторы - қызыл қан жасушаларының бетінде орналасқан антиген (ақуыз). Ол қанда адамдардың шамамен 85% -ында болады, яғни олар Rh позитивті. Бұл антиген болмаған кезде біреу теріс резус туралы айтады. Бұл факторларды Rh әріптерімен белгілейді: минус белгісімен теріс, плюс белгісімен оң.
Егер ата-ананың екеуі де Rh теріс болса, онда олар тек Rh теріс қаны бар бала туа алады.
Оң Rh факторы басым, ал теріс фактор рецессивті болып табылады. Егер ата-аналардың екеуінде де генотипте екі сипат болса, онда олар Rh позитивті болады. Алайда, бұл жағдайда баланың бұл жағдайда теріс Rh болатындығының ықтималдығы (25%) бар. Яғни, егер ата-ананың екеуінде де, олардың біреуінде де резус-факторы оң болса, онда оларда Rh-позитивті де, Rh-теріс қаны да болуы мүмкін.
