Экономикалық дағдарыс дегеніміз - бұл өндірістің айтарлықтай төмендеуі болған кезде, жақсы жұмыс істейтін өндірістік байланыстар өз жұмысын тоқтатқан кезде, ірілі-ұсақты фирмалар банкротқа ұшыраған кезде және жұмыссыздық деңгейі күрт өскенде ел экономикасының жағдайы. Нәтижесінде, халықтың табысы төмендейді, ал көбісі кедейлік шегінен төмен болып қалады.
Дағдарыстың себептері
Дағдарыстың себептері туралы айтқан кезде экономистердің көпшілігі нарықтық теңгерімсіздікке назар аударады. Тауар ұсынысы сұраныстан асып кетеді, ал адамдар тауар сатып алуды тоқтатады. Кәсіпорындар өз өнімдерінің бағасын төмендетуге мәжбүр. Тапқан ақша енді өндіріске төлемейді, нәтижесінде кәсіпкерлер банкротқа ұшырайды. Сондықтан олар «артық өндіріс дағдарысы» туралы жиі айтады. Үй шаруашылығындағы кірістердің төмендеуі сұраныстың одан да көп төмендеуіне әкеліп соқтырады және өсімдіктерді жабу мен жұмыстан шығарудың жаңа толқынын тудырады.
N. D. Кондратьев дағдарыстың тек табиғи бөлігі болатын экономиканың дамуын үлкен цикл түрінде ұсынды. Цикл кезеңдерден тұрады: бастапқыда, бәрі тәртіпке келген сияқты, - дағдарыс - депрессия - экономикалық қалпына келтіру. Бұл циклдар тез дами бастайтын жаңа өндірістердің пайда болуына әкелетін ғылым мен техниканың дамуымен байланысты. Сонымен қатар, ескі өндірістер құлдырауға түсіп жатыр. Дағдарыс олардан басталады. Экономикадағы дағдарыстарды соғыс, табиғи апаттар және т.б.
Дағдарыстың түрлері
Экономистер дағдарыстың екі түрі туралы айтады - рецессия және депрессия. Құлдырау - экономика кем дегенде алты ай ішінде өндіріс деңгейінің, яғни теріс ЖІӨ-нің төмендеуін сезінген кезде. Сонымен бірге құлдырау ең төменгі деңгейге жетпейді.
Депрессия дегеніміз - өндіріс көлемі айтарлықтай төмендегенде және бұл күй өте ұзақ, кейде бірнеше жыл сақталғанда өте күшті, терең немесе ұзаққа созылатын рецессия.
1930 жылдардағы үлкен депрессия - ауыр депрессияның классикалық мысалы. 1929-1933 жылдар аралығында АҚШ-тағы өндіріс 30% төмендеді. 1933 жылы еңбекке қабілетті халықтың шамамен төрттен бірі жұмыссыз болды. Фирмалар өз өнімдерін сата алмады, зауыттар мен кеңселерді жаппай жапты.
Дағдарыстардың салдары елдердің әлеуметтік өмірі үшін өте маңызды. Мәселен, дағдарысқа байланысты дінге деген қызығушылық артып, түрлі аурулардан болатын өлім-жітім көбейіп келеді, суицидтер саны артып келеді, алкоголизм көбейіп, тұрғындар арзан сусындарды пайдаланады. Қазір қылмыс көбейіп келеді. Туризм күрт қысқарды.
Дағдарыстар экономиканы артта қалған өндіріс әдістерін жою арқылы сауықтырады. Дәл осы дағдарыс адамдарды экономиканы басқарудың жаңа әдістерін іздеуге итермелейді, бұл ақыр соңында экономиканың қалпына келуіне әкеледі.
