Шамамен бес жасында бала қияли қорқыныш туралы алаңдай бастайды. Оларға қараңғылық, ит, өлім, өрт сөндіру машиналары жатады. Балада ондай дамыған қиял бар, ол өзі үшін қорқыныш ойлап таба алады.
Бес жасар баланың қызығушылығы кестеден тыс. Бала ата-аналардың әңгімелерін естиді және оларға өте байыпты қарайды. Әдетте қорқыныш қатты қорланған немесе тым қорғалған балаларға әсер етеді. Бұл балаларда нервоздық сезімі және өзіне деген сенімсіздік пайда болады. Балаларда кез-келген фобия жоғарыда аталған компоненттерсіз пайда болуы мүмкін, егер бұл балалар туылғаннан бастап өте әсерлі болса.
Басқаша айтқанда, барлық балалар мезгіл-мезгіл қандай-да бір қорқыныш сезінеді. Бала бір нәрседен қорқатындығы туралы хабарлағанда, оны тыңдап, оған қауіп төніп тұрған жоқ екенін айту керек. Сіз балаларды қасқырлармен, полициямен немесе басқа адамдардың нағашыларымен әдейі қорқыта алмайсыз. Сіз оларға қорқынышты фильмдер мен қайғылы оқиғаларды көрсете алмайсыз. Әкесі мен анасы олардың талаптарын қанағаттандыра алмаса, оны жақсы көруді тоқтатады деген ойды қабылдау нәресте үшін өте ауыр.
Баланың өмірі әр түрлі болуы керек, ол өз құрдастарымен көп ойнауы керек. Сәбидің өмірі қаншалықты жарқын және көңілді болса, оның негізсіз қорқынышқа аз уақыты бар. Бөлмедегі түнгі жарық сізді қараңғылық қорқынышынан құтқарады. Жарық баланың қорқыныш сияқты ұйықтауына жол бермейді. Бірте-бірте қараңғылықтан қорқу мүлдем жойылып, жарық қажет болмай қалады.
Бес жасында балаларды өлім туралы ой қорқытады. Ата-ананың түсіндірмелері баланы бұдан әрі қорқытпауы керек. Әдетте адамдар қартайғанда аурудан қайтыс болады. Балаға өлімнің табиғи екендігі туралы ойды жеткізу керек және сонымен бірге оны жақын арада болмайды деп сендіру керек. Тіпті бес жасында кейбір балалар жануарлардан қорқуы мүмкін. Сіз баланы иттерден қорқатын болса, оған жақындатуға мәжбүр етпеуіңіз керек. Ата-ананың табандылығы баланың қыңырлығын тудырады. Бұл қорқыныш өздігінен жойылады.
Судан қорқу туралы да айту керек. Баланы күтпеген жерден тастап жүзуді үйрену тек ерекшелік ретінде мүмкін болады. Көпшілігінде ол жұмыс істемейді. Баланың өзі суға түскісі келеді, тіпті одан қорықса да. Балаңыздың көп қорқынышынан арылу үшін онымен көбірек ойнау керек. Егер баланың қорқынышы оның толыққанды өмір сүруіне кедергі бола бастаса, психиатрға бару керек.
Бес жасында балалар дене кемістігін көре бастайды, сонымен қатар ұлдар мен қыздар арасында айырмашылықтар бар екенін байқайды. Бала ата-анадан өзін қызықтыра бастайды, егер жауап болмаса, ол өзінің нұсқаларын ойлап таба бастайды және нәтижесінде кейбір сұрақтарды түсіне алмау азап шегеді. Сіз мұны зиянды жыныстық қызығушылық деп санамауыңыз керек. Егер сіз физиологиялық мәселелер туралы үндемейтін болсаңыз, сіз балаңызға жыныстық қатынас туралы қауіпті нәрсе туралы түсінік бере аласыз. Маңызды дәріс ұйымдастырудың қажеті жоқ. Барлығына жеңілірек қарау керек және балаға түсінікті түсініктемелер беру керек. Мұны мысалдармен жасаған дұрыс.
