Әр бала өз қарқынымен дамиды. Ол құрдастарынан қандай-да бір жағынан озып, кейбір жағынан артта қалуы мүмкін. Ата-аналар үшін баланың ақыл-ой дамуы оның жасындағы орташа көрсеткіштерге қаншалықты сәйкес келетінін білу маңызды. Шағын ауытқуларды психологпен немесе коррекциялық педагогика саласындағы маманмен байланыссыз да түзетуге болады.
Бұл қажетті
- - осы жастағы балалардың ақыл-ой дамуының орташа көрсеткіштері:
- - баланың бақылау деректері;
- - ойыншықтар мен тұрмыстық заттар немесе олардың бейнелері бар суреттер.
Нұсқаулық
1-қадам
Балаңыздың ақыл-ой дамуының белгілі бір жастағы нормаға қаншалықты сәйкес келетіндігін анықтау үшін сізге орташа мәліметтер болу керек. Мысалы, балабақшадағы білім беру бағдарламасы сізге көмектесе алады. Онда әр жастағы топтағы бала нені білуі және істей алуы керек екендігі айтылады. Дәл осы мәліметтермен педагогтар мен психологтар диагностика жүргізген кезде жұмыс істейді. Психикалық дамудың үш компоненті бар екенін ұмытпаңыз - эмоционалды, сөйлеу және логикалық. Бір немесе басқа жолмен басым болуы мүмкін.
2-қадам
Бір жасқа дейінгі баланың психикалық дамуын оны жүйелі түрде бақылау арқылы анықтауға болады. Сіздің балаңыз қоршаған әлемге қызығушылық таныта ма? Ол тітіркендіргіштерге жауап бере ме? Бұл жақын туыстарды ажыратады ма? Алты айлық балаға таныс заттарды атаңыз және оларды көрсетуін сұраңыз. Нәрестенің сөйлеу дамуының жасына сәйкес келуін тексеріңіз. Бірақ егер бала сөйлесуге асықпаса, алаңдамаңыз. Бұл сөйлеуді дамытудың кешеуілдеуін білдірмейді. Егер бір жасар сәби қоршаған әлемге қызығушылық танытса, оның қолына түскен нәрсенің бәрін зерттеп, сөздердің орнына белгілерді қолданса - бәрі жақсы.
3-қадам
Ерте және мектепке дейінгі жастағы балалардың ақыл-ой дамуының диагностикасы бірнеше бағытта жүзеге асырылады. Баланың өзі туралы және қоршаған әлем туралы білімін тексеріңіз. Бір жарым жастағы нәресте өз есімін біліп, оған жауап беруі керек. Үш жасында ол өзінің фамилиясын, ал төрт жасында - өзінің атын, тегін және жынысын біледі. Бес жасар бала мекен-жайды білуі керек, жыл мен күннің уақытын анықтай білуі керек. Алты жасында ол уақытты басшылыққа алып, апта мен айдың күндерін біліп, өзі туралы дәйекті әңгіме құра білуі керек. Бұл әңгіме тек жеке деректерді ғана емес, хоббилерді, өзі оқитын үйірмелерді және т.б.
4-қадам
Балаңыздың қаншалықты түсінетіндігін анықтаңыз. Әр түрлі жаста ойлаудың әртүрлі типтері басым болады. Мектеп жасына дейінгі барлық дерлік балалар үшін негізгі түрлері визуалды-бейнелі және көрнекі-тиімді түрлері болып табылады. Бала әлі себептік қатынастарды өз бетінше орната алмайды. Алдыңғыға ұқсас мәселеге тап болса, оны бірден шеше алмай, тәжірибе жасай бастаса, алаңдамаңыз. Бала тек зерттеу әдістерін меңгеруде. Ересек мектеп жасына дейінгі бала белгілі бір әрекеттерді жасаса не болатынын алдын-ала білуі керек. Үш жасар бала куртканы анасы кигендіктен киеді. Алты жасар бала суық екенін түсіндіруі керек, сондықтан жылы киін.
5-қадам
Балаңыздың заттарды немесе құбылыстарды қалай жалпылай алатындығын тексеріңіз. Төрт жасында ол ең қарапайым жалпылама ұғымдарды - «ыдыс-аяқ», «жиһаз», «киім» қалыптастыруы керек еді. Ойын жағдайын жасаңыз. Үйге әртүрлі заттарды үйіп қойыңыз да, балаңыздан оларды сұрыптап алыңыз. Егде жастағы мектеп жасына дейінгі балаға анағұрлым күрделі жалпылау қол жетімді. Мысалы, ол ыдыс-аяқтарды ыдыс-аяқ пен табақтан бөліп, оларды арнайы етіп орналастыра алады. Сіздің міндетіңіз - баланың қаншалықты маңызды белгілерді бөле алатындығын анықтау. Егер кіші мектепке дейінгі жаста оның мұндай қателіктерге құқығы болса, онда мектеп жасына дейінгі балада жіктеу кезіндегі қателіктер психикалық аурудың симптомы бола алады. Егер ол үнемі қателік жіберіп, елеусіз белгілерді ерекше белгісіз негізгі белгілер ретінде көрсетсе, оны психиатрға көрсетіңіз.
6-қадам
Сіздің балаңыз зейінін қоя алады ма? Есіңізде болсын, мектепке дейінгі жастағы бала көптеген заттарды бір уақытта назарда ұстай алмайды. Әдетте олардың саны «жас минус бір» формуласы бойынша есептеледі. Яғни, бала бір уақытта бірнеше заттарды бақылайды, егер олардың саны баланың өз жасынан бір кем болса. Мұны ойын жағдайларын жасау кезінде ескеріңіз. Мысалы, 4 жасар бүлдіршінге 3 нысанды ретімен көрсетіңіз. Элементтерді алып тастап, балаңыздан сол тәртіпте атауын сұраңыз.
7-қадам
Егде жастағы мектепке дейінгі жастағы баланың зейінін белгілі белгілерге сәйкес бөлмеден заттарды табуды сұрай отырып тексеруге болады. Мысалы, бұл үлкен шеңберлер, кішкентай үшбұрыштар, жасыл төртбұрыштар және т.с.с. болуы мүмкін, бала екі белгіні де назар саласында ұстауы керек.
8-қадам
Бала белгілі бір заттардың не үшін қажет екенін түсінетіндігін біліңіз. Мектеп жасына дейінгі жасөспірім үшін жиынтық қарапайым болуы керек - үстел, орындық, шыныаяқ, куртка. Ол бір буынды жауап бере алады. Сізге отыру үшін орындық керек. Егде жастағы мектепке дейінгі жастағы балаларда индуктивті ойлауды диагностикалауға арналған заттардың жиынтығы едәуір үлкен. Бала қазірдің өзінде қоршаған әлем туралы көп біледі және себеп-салдарлық қатынастарды қалай орнатуды біледі. Сіз баланы қоршап тұрған барлық нәрсе туралы сұрай аласыз. Дүкендегі белгісіз затты көрсетіп, не үшін қажет екенін сұрап тәжірибе жасай аласыз. Баланың маңызды белгілерді анықтайтынын және оларды көзделген әрекеттермен байланыстыра алатынын бақылаңыз.
9-қадам
Математикалық ойлау маңызды көрсеткіш болып табылады. Үш жасар бала ең таңқаларлық геометриялық пішіндерді - шеңбер мен квадратты, текше мен кірпішті ажырата білуі керек. Ол қай жерде бір объект, ал қай жерде көп екенін түсіне алады. Егер нәресте бірте-бірте санауға үйретілсе, онда төрт жасқа дейін ол үшке дейін санауы керек. Ересек мектеп жасына дейінгі бала негізгі геометриялық пішіндер мен денелерді біледі, онға дейін санап, негізгі математикалық амалдарды орындай алады.
