Тұжырымдамалық немесе вербалды-логикалық ойлау - ойлаудың соңғы түрі. Онда бейнелер мен іс-әрекеттер емес, нақты ұғымдар қарастырылады. Дамыған тұжырымдамалық ойлау әсіресе ғалымдар үшін өте маңызды.
Тұжырымдамалық ойлау қалай қалыптасады және ол неде?
Тұжырымдамалық ойлау тұжырымдамалар мен логикалық құрылымдарды қолданады. Өзінің дамуында адамның ойлауы бірнеше кезеңдерден өтеді, ал концептуалды - олардың ең соңғысы. Оның алдында адамның көрнекі-тиімді және көрнекі-бейнелі ойлауы бар. Тұтастай алғанда адамзат эволюциясында тұжырымдамалық ойлау да соңғы пайда болды. Оның дамуына практикалық визуалды-сенсорлық тәжірибе жинақталады.
Тұжырымдамалық ойлауды дамытпас бұрын балаға эгоцентризм тән, ол оқиғаларға басқа адамдардың көзімен қарай алмайды, олардың орнын алады. Біртіндеп айқын ұғымдар баланың санасына берік енеді, содан кейін ойлау басқаша жұмыс істей бастайды. Бұл ұғымдар негізінен мектепте оқыту барысында енгізіледі. Баланың бүкіл әлемі енді оның айналасында емес, логикалық ойлау белсенді дамып келеді. Осылайша, бейнеленген сөзбен көрсетілген ұғымға ауысу бар.
Дамыған тұжырымдамалық ойлау көрнекі-тиімді және көрнекі-бейнеліге көлеңке түсірмейді. Бұл олардың жетілуіне және дамуына ықпал етеді. Логикалық және дерексіз ойлау қабілеті практикалық дағдыларды жоққа шығармайды. Сонымен қатар, кейбір мамандықтар ойлаудың ертерек, практикалық тәсілдеріне бағытталған. Бұл техникалық мамандықтарға қатысты. Мысалы, жазушылар көрнекі-бейнелі ойлауды жақсы дамытады.
Күнделікті тәжірибеге сүйене отырып, тұжырымдамалық ойлауды іс жүзінде қолданбайтын адамдар бар. Ғылыми сала үшін оны міндетті түрде дамыту керек. Интеллект деңгейі оған байланысты, күнделікті психологияда тұжырымдамалық ойлау көбінесе ақылмен теңестіріледі.
Тұжырымдамалық ойлау операциялары
Тұжырымдамалық ойлау көптеген операцияларды қолданады. Міне, негізгілері. Талдау - жалпыны бөліктерге және белгілерге бөлшектеу. Синтез - бұл бөлшектерді тұтасқа жалпылау. Салыстыру - бұл заттарды немесе құбылыстарды қатар қою. Абстракция - маңызды ерекшеліктерді бөліп көрсету және маңызды емес белгілерден абстракциялау. Абстракциялау қабілеті үлкен мектеп жасында пайда болады.
Жалпылау дегеніміз - ұғымдарды бір категорияға топтастыру. Жүйелеу дегеніміз - санаттарды бір жүйеге бөлу. Конкреттеу - жалпыланған білімнен нақты жағдайға көшу. Сот - заттар мен құбылыстар арасындағы байланысты түсіну қабілеті. Қорытынды - бірнеше пайымдаулар негізінде қорытынды жасалады. Сондай-ақ, себеп-салдарлық қатынасты анықтай білу, мақсаттар мен құралдар туралы түсінікке ие болу қабілеті қалыптасады.
